Chapter 16

1.

2<Et murmuravit omnis congregatio Israel,>etc. ORIG., homil. 7 in Exod. O ingratus populus! desiderat Aegyptum, qui Aegyptios vidit exstinctos; et carnes Aegypti, qui Aegyptiorum carnes videt et piscibus datas et volatilibus! Murmurat adversus Mosen, imo Deum; sed primo ignoscitur, et secundo et fortassis tertio: sed si non desinant, sed persistant, audi quid sequitur, in libro Numerorum refertur Num. 21., et idem Apostolus retexit dicens I Cor. 10.: <Neque murmuraveritis, sicut quidam eorum murmuraverunt, et a serpentibus perierunt. Scripta sunt haec propter nos, in quos fines saeculorum devenerunt.>Sed si non desinimus murmurare et conqueri contra Deum, incurremus simile offensionis periculum vel exemplum. Cum enim de coelesti intemperie, fructuum infecunditate, imbrium raritate, et de prosperitate aliorum et aliorum improsperitate causamur, contra Deum murmuramus. Sed haec primo ignoscuntur, in persistentes graviter vindicantur, quia mittentur in eos serpentes, id est, immundis et veneficis spiritibus tradentur, qui occultis morsibus penetralia cordis depascantur. ORIG. Propter correctionem legentium indicatur populi peccatum: quia murmuraverit et ingratus fuerit beneficiis divinis, cum coeleste manna susceperit. Secundo mense, quinta decima die mensis, quod non sine ratione scriptum est. Recordare de legibus paschae quae dicta sunt Num. 9., et invenies ibi hoc esse tempus quod statuitur ad secundum pascha faciendum his qui immundi in anima fuerint, vel occupati negotiis peregrinis. Qui non fuerant immundi anima, vel non longe peregrinabantur, quarta decima die primi mensis fecerunt pascha; longe vero peregrini, et immundi, secundum pascha in hoc tempore faciunt, in quo manna de coelo descendit. In die quo primum pascha fit, non descendit manna, sed in quo secundum: primum pascha populi Judaici est; secundum, nostrum. Nos enim fuimus in anima immundi, qui <colebamus idola; et peregrini, et longinqui fuimus, hospites et peregrini testamentorum Dei,>etc. Eph. 2. Sed datur manna de coelo, non in die quo primum pascha fit, sed quo secundum: <Panis enim qui de coelo descendit>Joan. 6. non venit ad illos qui primam solemnitatem celebrabant, sed ad nos, qui suscepimus secundam. <Etenim pascha nostrum immolatus est Christus, qui verus homo panis de coelo descendit>I Cor. 5. Videamus interim quid in hac die gestum monstretur: Quarta decima die mensis secundi murmuravit populus, etc.

3<Sedebamus super ollas,>etc. Greges ovium habebant et armenta boum, de quibus comedere poterant; sed desiderio piscium et avium, quibus Aegyptus abundat, aestuabant.

4<Ecce pluam,>etc. ORIG., homil. 8 in Exod. Vellem primo super hanc scripturam cum Judaeis habere sermonem, quibus credita sunt eloquia Dei, quid illis videatur de eo quod dicit: <Sex diebus continuis colligetis, die autem sexta duplum.>Apparet ergo sextum diem nominari qui ante sabbatum ponitur; sabbatum autem septimus dies est. Quaero ergo qua die coepit manna dari? et volo comparare Dominicam nostram cum sabbato Judaeorum. Ex Scriptura enim apparet quia die Dominica primum datur manna, sex diebus continuis collectum; septima, quae est sabbatum, cessatur. Quia ergo in die Dominica pluit Deus manna, et non in sabbato, intelligant Judaei jam tunc praelatam esse Dominicam nostram suo sabbato; et indicatum est quod non in ipso Dei gratia ad eos descenderit de coelo, et panis coelestis, qui est sermo Dei, ad eos non pervenerit; unde Ose. 3: <Diebus multis sedebunt filii Israel sine rege, sine principe, sine hostia, sine sacrificio, sine sacerdote.>In nostra autem Dominica semper Dominus pluit manna, id est coelestia verba quae nobis laeta sunt. Illi infelices suspirant etiam manna sicut patres eorum, et non merentur accipere; non enim possunt manducare quod est minutum sicut semen coriandri, et candidum sicut pruina. Nihil enim in verbo Dei minutum, subtile et spirituale sentiunt, sed totum pingue et crassum. <Incrassatum est enim cor populi hujus.>Interpretatio quoque nominis hujus hoc sonat. Manna enim interpretatur <Quid est hoc?>Ipsa vis nominis ad discendum invitat, ut cum audis legem Dei recitari, inquiras semper et dicas doctoribus, <Quid est hoc?>Tu ergo si vis manducare manna, et suscipere verbum Dei, scito minutum esse et valde subtile, sicut semen coriandri: habet enim aliquid oleris quo nutrire et recreare possit infirmos. <Infirmus enim olus manducat>Rom. 14.. Habet enim aliquid et rigoris, et ideo ut pruina; candoris autem et dulcedinis plurimum. Quid est candidius, splendidius eruditione divina? quid dulcius, suavius eloquiis Dei, quae sunt super mel et favum? <Panes.>Manna scilicet: locutio est qua panis pro alimento ponitur; amat autem Scriptura pluraliter magis <panes>quam singulariter dicere <panem.><Ut tentem.>Tentatio ista probatio est, non ad peccatum seductio; nec ideo probantur, ut Deus non noverit: sed ipsos ipsis ostendit quo humiliores fiant ad petendum adjutorium et ad noscendam Dei gratiam.

5<Die autem sexto,>etc. ORIG., hom. 7. In die sexto duplum colligatur in repositione, quantum sufficiat etiam sabbato. Sexta dies, haec vita in qua nunc sumus, unde in sex diebus fecit Deus hunc mundum; in hac ergo die tantum reponere debemus, quantum sufficiat in futuro. Si quid enim hic boni operis acquiras, si quid justitiae, misericordiae et pietatis recommendas, hoc tibi in futuro erit cibus. Qui enim acquirit hic decem talenta Luc. 19., ibi accipiet decem civitates, et <quae seminaverit homo, haec et metet>Gal. 6.. Divites hujus saeculi ea recondunt quae in hoc saeculo, imo cum hoc saeculo corrumpuntur: bona autem recondita permanent usque in crastinum. Scriptum est autem. <Qui infideles fuerunt, servaverunt de manna, et ebullierunt ex eo vermes et computruit;>quod autem pro die sabbati reponebatur, permansit integrum. Et tu ergo si propter praesentem vitam et amorem saeculi thesaurizas, continuo vermes ebulliunt, de quibus dicitur Isa. LXVI: <Vermis eorum non moritur;>hos generat avaritia et divitiarum caeca cupiditas his qui habent pecuniam, et videntes in necessitate fratres suos, claudunt viscera sua ab eis. Unde Apostolus I Tim. 6. praecipit <divitibus non sublime sapere, neque sperare in incerto divitiarum,>etc.; nec aliunde fiunt vermes in nobis, nisi ex manna, id est verbo Dei. Unde Joan. 15: <Nisi venissem et locutus eis fuissem,>etc. Post susceptum ergo verbum Dei si quis peccat, efficitur ipsum verbum vermis, qui ejus conscientiam semper fodiat et arcana pectoris rodat.

6ORIG. <Vespere scietis,>etc. <Ad vesperam scietis quia ego Dominus; mane autem videbitis majestatem Domini.>Respondeant mihi Judaei quomodo ad vesperam cognoscitur Dominus, et mane videatur majestas ejus? Ubi agnitus est ad vesperam, et ejus majestas visa est mane? Sed non intelligitur hoc nisi in Evangelio Matth. 28., in quo vespere sabbati qui <lucescit in prima sabbati venit Maria Magdalene et altera Maria ad sepulcrum, et invenerunt lapidem revolutum a monumento, terrae motum factum,>et monumenta aperta esse, et centurionem et custodes sepulcri dicentes: <Vere hic Filius Dei erat.>Agnitus est in hac vespera Dominus, quia ipse Dominus erat: agnitus est in virtute resurrectionis, et mane gloria ejus visa est. Cum venissent aliae mulieres prima sabbati valde mane, invenerunt angelos cum ingenti claritate sedentes ad sepulcrum, et dicentes: <Non est hic, sed surrexit a mortuis. Venite et videte locum,>etc. Luc. 24. Visa est ergo majestas ejus mane, quia et per angelos resurrectio nuntiata est.

7<Nos vero quid sumus,>etc. AUG., quaest. 59 in Exod., tom. 3. Non tantum se valere quantum Deum voluerunt, etc., usque ad Spiritum sanctum Deum esse monstravit subjungens, Act. 5: <Non hominibus mentitus es, sed Deo.>

8.

9.

10.

11.

12<Vespere comedetis carnes>ORIG., ut surpra. Moraliter intelligere possumus quod unicuique nostrum mane est et initium diei, tempus quo primum illuminamur et ad lucem fidei accendimur. In hoc tempore carnes verbi non possumus edere, id est, perfectae doctrinae capaces nondum sumus; sed post longa exercitia, post profectum plurimum, cum jam proximi sumus ad vesperam, id est perfectionis fidem, tunc solidioris cibi capaces efficimur. Festinemus ergo manna suscipere, quod prout vult quisque saporem reddit in ore. Unde Matth. 9: <Fiat tibi secundum fidem tuam.>Et tu ergo, si verbum Dei quod in Ecclesia praedicatur, tota fide et devotione suscipias, fiat tibi quodcunque desideras. Si tribularis, consolatur te, dicens: <Cor contritum et humiliatum Deus non spernit>Psal. 50.; si laetaris pro spe futura, cumulat tibi gaudia, dicens: <Laetamini in Domino et exsultate, justi>Psal. 31.; si iracundus es, dicit: <Desine ab ira, et derelinque indignationem>Psal. 36.; si in doloribus sis, sanat te, dicens: <Dominus sanat languores tues omnes>Matth. 4.; si paupertate consumeris, consolando dicit: <Dominus allevat de terra inopem, et de stercore erigit pauperem>Psal. 112.. Si quis tamen infideliter suscipit, nec comedit, sed abscondit, vermes ex eo ebulliunt. Nec turberis si ad hoc ducitur verbum Dei, ut putetur fieri vermis; ipse enim ait: <Ego sum vermis, et non homo>Psal. 21.. Sicut enim ipse est qui fit aliis in ruinam, aliis autem in resurrectionem Luc. 2.; ita et ipse est qui in manna fidelibus dulcedo mellis, infidelibus vermis efficitur. Ipse est enim sermo Dei qui iniquorum mentes arguit et correctionum spiculis conscientiam terebrat. Ipse est enim qui efficitur eis quibus aperit Scripturas ignis, qui dicunt: <Nonne cor nostrum ardens erat in nobis?>etc. Luc. 24. Aliis ignis est, quibus cremat spinas de terra mala, id est, malas cogitationes in corde consumit; et ideo peccatoribus neque vermis arguens unquam moritur, neque ignis exurens exstinguitur: justis autem et fidelibus permanet dulcis et suavis. Unde dicitur psal. 33: <Gustate et videte,>etc. ORIG., ubi supra. Alia littera: <Vespere manducabitis carnes, et mane replebimini panibus.>Dicant Judaei quae consequentia sit, ut vespere carnes sine panibus comedant, aut mane panes sine pulmento? quid in hoc divini muneris, quid temperamenti gratiae coelestis ostenditur? Hoc est, in quo agnoscere Deum possunt, qui carnes in vespera sine panibus comedunt, et majestatem Dei apparere dicunt, si rursum panes sine carnibus comedantur? servent sibi ista, his qui acquiescentes vobis, in coturnicibus putant agnosci Deum; nos autem, quibus in fine ad vesperam mundi Verbum est caro factum, in illa tantum carne agnosci dicimus Deum, quem suscepit ex Virgine: has enim Verbi Dei carnes neque mane neque meridie quis manducavit, sed ad vesperam: adventus enim Domini in carne ad vesperam factus est, sicut et Joannes dicit: <Pueri, novissima hora est> I Joan. 2.

13.

14<In similitudinem pruinae super terram.>Pruina Christum significat: manna enim Dominica die primum datum est, et Christus Dominica die resurrexit. <Tusum.>Id est mundissimum. Sicut enim frumentum, vel milium, vel aliud tale in mortariolo pilo teritur et folliculis exuitur, sic corpus Christi per tribulationem passionis et pilo crucis mortalitate exutum est. Vel minutum manna subtilitas coelestis doctrinae, quae pilo tunditur ut litteralis sensus exuatur.

15<Man hu.>GREG., lib. XXVII Moral., cap. 7. Quid per manna filiis Israel desuper datum, nisi admiratio supernae dulcedinis designatur? Dulcis enim cibus, qui de supernis accipitur; <man hu>vocatur, quod interpretatur <Quid est hoc?>quod dicimus quando cernimus quod nescientes admiramur. Supernum igitur manna anima percipit, cum per vocem compunctionis elevata novam speciem aeternae refectionis obstupescit, ut divina dulcedine repleta jure respondeat <Quid est hoc?>quia dum ab infima cogitatione suspenditur, ea quae de supernis conspicit et insolite miratur. Et cum per hanc vocem torporis nostri surditas rumpitur, vetustae vitae usus mutatur, ut anima, superno spiritu afflata, et in supremis appetat quod contempserat, et contemnat in infimis quod appetebat.

16<Juxta numerum animarum vestrarum,>etc. AUG., locutio 78. Saepe Scriptura homines animas appellat, a parte totum: non facile autem carnes pro hominibus, sed carnem; sicut psal. LV: <Non timebo quid faciat caro;>quod apertius in psalmo eodem ait, <quid faciat mihi homo.>Non autem diceret, secundum numerum carnium vestrarum, sicut dixit, <secundum numerum animarum vestrarum.>

17.

18<Juxta id quod edere poterant,>etc. Quia in praesenti vita quilibet debet discere quantum potest, ne quid indiscussum relinquat, ne cum non possit, discere incipiat.

19.

20<Sed dimiserunt quidam ex eis usque mane,>etc. Principium alterius vitae, in qua non licebit vacare doctrinae, sed manna computrescet, et vermibus scatebit, id est, poenam eis aeternam generabit.

21<Cumque incaluisset sol, liquefiebat.>Quia tunc omnis Scripturae intellectus patebit, quia <nunc videmus per speculum in aenigmate, tunc autem videbimus facie ad faciem>I Cor. 13..

22<Cibos duplices.>Necessaria scilicet animae et corpori. Nam in septima, quae mortuorum aetas intelligitur, scilicet nullus erit operandi locus.

23<Requies sabbati,>etc. Audiendo verbum Dei et faciendo, vel bene vivendo et aliis misericordiam praestando. Quod reponebatur pro sabbato non corrumpebatur, quia bona pro futura requie facta, in futura vita manent integra. Alioquin ebulliebant vermes et computrescebat quod servabatur: qui enim propter praesentem vitam et amorem saeculi thesaurizant, illis ebullit vermis qui non morietur.

24.

25.

26.

27.

28.

29.

30.

31.

32.

33<Et repone coram,>etc. AUG. quaest. 61 in Exod. Quaeri potest ubi Aaron reponeret ante Dominum, quando nec ullum tabernaculum fuit, nec arca testamenti jam fuerat constituta. An forte de futuro, ideo dixit <repone,>ut intelligatur tunc ante Dominum posse reponi, quando futura arca erat? An potius ante Dominum dictum est, quod fit ipsa devotione offerendi, in quocunque loco poneretur? Ubi enim non est Deus? Sed quod adjungit: <Et reposuit Aaron ante tabernaculum ad reservandum,>priorem magis sensum asserit. Hoc enim modo Scriptura dixit per prolepsim, quod post factum est cum esse coepit tabernaculum testimonii.

34.

35<Filii autem Israel comederunt manna quadraginta annis,>etc. AUG., ibid., quaest. 62. Alia littera: <Filii autem Israel ederunt manna quadraginta annis,>etc., usque ad noverat enim Deus quid desiderarent et ex quo genere carnis satiaret eos. <Comederunt manna quadraginta annis.>Corpus Christi, scilicet Verbum Dei, quod percipimus nunc in aenigmate, tunc autem facie ad faciem I Cor. 13. <Donec venirent in terram habitabilem,>etc. AUG., quaest. 63 in Exod., tom. 3. Alia littera: <Quousque venirent in partem Phoenicis.>Per repetitionem exponit quam terram dixit habitari, etc., usque ad multarum enim terrarum, locorum, fluminum et urbium nomina certis causis mutavit antiquitas.

36.

‎